Choć na ogół zasady pisowni są sformułowane jasno i przejrzyście, to o regule 134. nie da się tego powiedzieć. Mówi ona o tym, że wyrażenia, w których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określanym przez ten przysłówek, traktuje się jako zestawienia i pisze rozdzielnie, np. cicho pisząca (maszyna), daleko idący (wniosek), dziko rosnący (bez), jednakowo brzmiące (słowa).
Niby wszystko jasne, nikt z nas nie ma też zastrzeżeń do innych ilustrujących regułę przykładów: biało nakrapiany, świeżo malowany, wysoko kwalifikowany, zdalnie kierowany, blisko spokrewniony, ostro zakończony, ogólnie przyjęty, nowo mianowany, nowo powstający, łatwo zapalny, trudno czytelny, czysto naukowy, czysto praktyczny, lśniąco biały, rdzennie polski, ściśle naukowy, wiecznie młody.
Ale..., no właśnie, zawsze jest jakieś ale... Tym razem jest to zamieszczona w słowniku uwaga, że niektóre tego typu wyrażenia scaliły się i są pisane łącznie. Oznacza to, że składniki tych połączeń nie wykazują już doraźnej cechy tego, do czego się odnoszą, lecz – niekiedy ze zmianą znaczenia – stanowią o jego trwałej właściwości, np. dalekowidzący, krótkowidzący (o kimś z wadą wzroku), jasnowidzący (jasnowidz). Jasne? Nie za bardzo, są bowiem słowa, które można zapisać i tak, i tak: ciężko strawny i ciężkostrawny, lekko strawny i lekkostrawny, średnio zamożny i średniozamożny. Dodałabym tu jeszcze wyrażenie średniozaawansowany powszechnie pisane łącznie, choć słownik ortograficzny trwa przy zapisie rozłącznym: średnio zaawansowany. Zrozumienia reguły nie ułatwiają też inne przykłady: klej szybkoschnący, ale: szybko schnąca tkanina, wszystkowiedzący (mądry), ale: wszystko wiedzący (o czymś).
Z pisownią podobnego wyrażenia boryka się pan Jakub, korespondent poradni językowej US: „Jak poprawnie zapisać: długopis czarno piszący czy czarnopiszący?”. Moja odpowiedź, że poprawna jest pisownia rozłączna: czarno piszący, tak jak cicho grające (radio), daleko idący (wniosek), wolno stojący (dom), pana Jakuba nie usatysfakcjonowała, bo pyta dalej: „A dlaczego piszemy płyta długogrająca, kreda małopyląca?”. Dlatego – odpowiadam, że niektóre wyrażenia scaliły się i oznaczają nie doraźną cechę, tylko trwałą właściwość. O czarno piszącym długopisie nie da się tego powiedzieć. „Ale – drąży pan Jakub – czarny kolor tuszu to jego trwała, stała właściwość. Czy zapis łączny jest błędem?”.
No i co ja mam powiedzieć? Pan Jakub chciałby scalić to wyrażenie, bo myśli tak: cicho grające radio może grać głośno, dom wolno stojący może mieć wkrótce sąsiadów, a długopis pisze tylko czarno i nigdy inaczej pisać nie będzie. Widać nie bierze pod uwagę możliwości wymiany wkładu...
Ale żarty na bok. Ja napisałabym czarno piszący oddzielnie i staram się do takiej pisowni przekonać pana Jakuba. Ale trzeba przyznać, że reguła 134. zadania mi nie ułatwia.
Ewa Kołodziejek
