– Chciałabym prosić o potwierdzenie, że nazwisko Jarząb należy odmieniać - pisze korespondentka poradni językowej US. – Pracownica urzędu wymaga ode mnie poprawienia pisma właśnie w tej kwestii. W piśmie użyłam formy nazwiska w mianowniku Ewa i Jan Jarząbowie. Pani urzędniczka twierdzi jednak, że poprawna jest forma Ewa i Jan Jarząb. Która z nas ma rację? – pyta pani Monika.
Rzecz jasna, rację ma nasza korespondentka. Wszystkie nazwiska stojące przy dwóch imionach połączonych spójnikiem „i” muszą mieć formę mianownika liczby mnogiej: Ewa i Jan Jarząbowie, Anna i Piotr Nowakowie, Nina i Wojciech Kowalscy, a także Mariusz i Paweł Kowalowie, Marta i Eliza Malinowskie. Tylko panie o nazwisku niekończącym się na –a łączą imiona z nazwiskiem nieodmienionym: Iza i Bogna Skoczeń.
To nawet nie jest kwestia odmienności nazwisk, tylko cecha systemowa naszego języka, zgodnie z którą więcej niż jeden podmiot określamy formami liczby mnogiej. Jeśli więc na kolację przyjdzie do nas gość Janek i gość Franek, to przyjdą do nas goście. Jeśli opinię o jakimś dziele wyraził jeden ekspert i drugi ekspert, to wyrazili ją eksperci. Jeśli przy naszej ulicy stawia się jeden nowy dom i drugi nowy dom, to stawia się przy niej nowe domy.
Z nazwiskami jest podobnie: jeśli adresatem pisma jest Nina Kowalska i Wojciech Kowalski, to jasne jest, że są nim Nina i Wojciech Kowalscy. Więc jeśli adresujemy pismo do Ewy Jarząb i do Jan Jarząba, to adresatami są Ewa i Jan Jarząbowie. Formy liczby mnogiej obowiązują również przy nazwiskach przymiotnikowych, takich jak Biały, Zielony, Mądry, Lepszy, Żelazny itp. Poprawne są tylko formy: państwo Biali, Zieloni, Mądrzy, Lepsi, Żelaźni.
Już jednak słyszę głosy osób, które twierdzą, że z liczby mnogiej nazwiska często nie da się odtworzyć formy liczby pojedynczej. Słusznie! Na przykład nazwiska Dudek, Dudka, Dudko mają jedną formę mianownika liczby mnogiej: Dudkowie. Wtedy w piśmie urzędowym, które musi być precyzyjne i jednoznaczne, zasadne jest użycie formy liczby pojedynczej: Anna i Jan Dudek, Anna i Jan Dudka, Anna i Jan Dudko. Jeśli jednak wysyłamy prywatny list do państwa Dudków, to nic nie stoi na przeszkodzie, by użyć formy Dudkowie, bez względu na to, jak jest zakończone ich nazwisko.
Być może lęk przed niejednoznacznością pisma urzędowego spowodował, że urzędniczka nie zaakceptowała proponowanej przez panią Monikę formy Jarząbowie. Wszak Jarząbowie to także mianownik liczby mnogiej hipotetycznych nazwisk Jarząba, Jarząbo, Jarząbe. Są one możliwe, choć nie notuje ich słownik „Nazwiska Polaków” Kazimierza Rymuta. Jeśli jednak przeciwko formie Jarząbowie został wytoczony argument, że „nazwisk się nie odmienia”, to jest on zwyczajnie nieprawdziwy.
Ewa Kołodziejek
