Każdy znak interpunkcyjny, a jest ich aż dziesięć, ma w tekście określone zadanie do wykonania. Kropka zamyka zdanie. Przecinek rozdziela wyrazy i grupy wyrazów. Średnik w rozbudowanym zdaniu rozdziela części równorzędne składniowo. Wielokropek wyraża jakieś niedopowiedzenie. Wykrzyknik wskazuje na uczuciowe zabarwienie wypowiedzi. Dwukropek wprowadza wyodrębnioną część tekstu. Nawias wyodrębnia tekst poboczny. Cudzysłów też wyodrębnia, ale inaczej. Znak zapytania – wiadomo. A myślnik?
Myślnik, nazywany też pauzą, jest znakiem specjalnym. Jego podstawową funkcją jest oddanie w piśmie takich właściwości mowy, jak intonacja, zawieszenie głosu, przerwy w wypowiedzi. Myślnik sygnalizuje emocje albo skupia uwagę odbiorcy na wyodrębnionym sensie: Co śmierć wykosi, miłość posieje – i to jest życie!. Stawiamy go wtedy, gdy chcemy opuścić jakiś człon zdania. Świetnie ilustruje to Wielki słownik ortograficzny PWN cytatem z J. Wieniawskiego: Z gryzmoleniem tak jak z trunkiem: zakosztujesz — wstrząśnie tobą albo i zemdli; pociągniesz drugi raz — miło…, trzeci raz — błogo…, czwarty — bardzo miło…, piąty — jeszcze milej!… i aniś się spostrzegł, jak ni stąd, ni zowąd nałogowym zostałeś pijakiem.
Myślnikiem możemy poprzedzać wyrażenie uogólniające wprowadzoną wcześniej treść: Osmalone kikuty drzew, zwęglone trawy i mchy – tyle zostało z gęstego lasu. Stawiamy go też przed wyrazami, których czytelnik się nie spodziewa: Szukali skarbu, znaleźli – zardzewiałą podkowę. Myślnik wprowadza również wypowiedzi osób uczestniczących w dialogu: – Jutro wyjeżdżam. – Na długo? – Nie, trzy, cztery dni. – Wracaj jak najprędzej.
Jeśli zdanie zawiera jakieś słowo wtrącone, to wydzielamy je dwoma myślnikami: Twoje żarty – wybacz – wcale mnie nie śmieszą. Dwóch myślników używamy także wtedy, gdy chcemy wyodrębnić wypowiedź narratora wplecioną w rozmowę: Powiedz – spojrzała na niego z wyrzutem – jak mogłeś ukrywać przede mną chorobę Julii. Myślnika możemy też użyć, gdy chcemy uniknąć dwuznaczności: Umysł tknięty taką zarazą to umysł zamknięty, jednowymiarowy, monotematyczny, obracający się wyłącznie wokół jednego wątku – swojego wroga (R. Kapuściński).
Myślnikiem rozdzielamy słowa o znaczeniu przeciwstawnym: mały – duży, gruby – chudy, wysoki – niski. Może też zastępować wyrazy od, do albo wyrażenie mniej więcej stawiane między liczebnikami: Sklep czynny w godz. 6 – 16. Na spotkaniu było 10 – 12 osób.
Myślnik nie jest jednak przecinkiem, więc nie może go zastępować i stać w każdym przynależnym mu miejscu. Jest starszym bratem przecinka, jego pojawienie się w tekście jest znaczące, ma robić wrażenie. Całą interpunkcyjną czarną robotę wykonuje w zdaniu przecinek. A myślnik? Myślnik – jak widać – jest do zadań specjalnych. Dlatego się go nie nadużywa.
Ewa Kołodziejek
