„Podobają mi się melodie, które już raz słyszałem” - mówi bohater „Rejsu” Marka Piwowskiego, znakomitej polskiej komedii obrazującej nasze narodowe (społeczne, ludzkie) cechy. Tę refleksję w odniesieniu do języka można by sformułować tak: „Podobają mi się słowa, do których się przyzwyczaiłem”. Nie lubimy słów, których nie znamy, nie akceptujemy form wyrazowych, których nie słyszeliśmy.
Takim stwierdzeniem, rzecz jasna, trochę problem uogólniam, chcę jednak zwrócić uwagę na słowa rzadsze, które budzą czasem wątpliwości poprawnościowe. Pisze o tym do poradni językowej pan Janusz, nasz częsty korespondent: „Niedawno otrzymałem pismo od firmy administrującej ulicą, przy której mieści się mój dom. Zmieniono system działania domofonów i zdalnego otwierania bramy. We wspomnianym piśmie czytam, że możliwe jest: otworzenie furtki przez wciśnięcie w telefonie kodu, otworzenie bramy przez wciśnięcie w telefonie kodu, otworzenie bramy wjazdowej pilotem. I jeszcze kilka takich otworzeń. W moim odczuciu jest to sformułowanie błędne, albo przynajmniej niefortunne. Zamiast otworzenie napisałbym otwarcie lub otwieranie. O ile pamiętam z gramatyki, to są dwa podobne czasowniki: otwierać (niedokonany) i otworzyć (dokonany). Można od nich utworzyć rzeczowniki wymienione powyżej. Oba mogłyby być użyte w opisywanej sytuacji. A skąd wzięło się otworzenie po prostu nie wiem. Osobiście nigdy takiego słowa nie używam, ale może nie mam racji”.
Zacznijmy od tego, że oba rzeczowniki utworzone od czasownika otworzyć, zarówno otworzenie, jak i otwarcie, są poprawne. Poprawna jest także przywołana w e-mailu forma otwieranie, choć ma nieco inny sens. Jednak owo otworzenie trochę nas uwiera, a niektórzy – tak jak pan Janusz – mają wręcz wątpliwości, czy można takiego słowa używać. Tymczasem rzeczownik odczasownikowy otworzenie jest regularną formą czasownika otworzyć, tak jak zaliczenie od zaliczyć, dostarczenie od dostarczyć czy powtórzenie od powtórzyć. Jest jednak słowem rzadszym, raczej nieużywanym w codziennej komunikacji, dlatego swoją formą razi wiele osób.
Także inne słowa wywodzące się od czasownika otworzyć budzą wątpliwości użytkowników języka. Który imiesłów jest poprawny: otworzony czy otwarty? Która forma czasu przeszłego jest właściwa: otworzyła czy otwarła, otworzyli czy otwarli? Wszystkie! Tylko jednych używamy częściej, innych rzadziej. W naszych wyborach widać jednak pewną niekonsekwencję. Chętnie akceptujemy formy z tematem otworz-: otworzył, otworzyła, otworzyło, otworzyli, otworzyły, ale otworzenie już nam nie odpowiada. Z drugiej strony jakoś nie pasują nam formy z tematem otwar-: otwarł, otwarła, otwarło, otwarli, otwarły, ale otwarty, otwarcie – czemu nie?! Tacy jesteśmy nieprzewidywalni…
Gdyby jednak któraś z tych form nie była użytkownikom potrzebna, toby prawdopodobnie całkiem zanikła. Tymczasem liczne pytania w ich sprawie świadczą o nieustannym trwaniu owego słownego bogactwa w systemie naszego języka.
Ewa Kołodziejek
