Pytanko

Takim filuternym słówkiem zatytułowała swój e-mail skierowany do poradni językowej pani Julita. Pytanie korespondentki nie dotyczyło bynajmniej zdrobnień wyrazów, tylko całkiem innego poważnego problemu stylistycznego. Tymczasem tytułowe „pytanko” sugerowałoby, że rzecz jest błaha, a pytanie zadane przy okazji.

Zapewne nasza korespondentka nie zdawała sobie sprawy z niefortunności tej formy słowotwórczej w korespondencji bądź co bądź oficjalnej. Zdrobnienia są bowiem słowami ekspresywnymi, więc ich użycie jest ograniczone. Wiele osób irytują zdrobniałe wyrazy używane przez sprzedawców, o czym świadczą dyskusje prowadzone w Internecie. „Ludzie potrafią zdrobnić wszystko, jednak pytanie na stacji: benzynka czy dizelek, zgwałciło moje polonistyczne uszy” – pisze pani Anna. „We mnie coś pęka jak słyszę pieniążki... Najlepiej na lokatce” – odpowiada jej pani Natalia.

Gdybyśmy się jednak głębiej przyjrzeli tym dwóm wypowiedziom, to stwierdzilibyśmy, że zdrobnienia zostały użyte w sytuacji bezpośredniego kontaktu, że mówiący chcieli zbudować pozytywną atmosferę, zyskać sympatię rozmówcy. Ileż to razy sami prosimy w sklepie o chlebek i masełko, a w restauracji o ciasteczko i kawusię z mleczkiem, licząc na to, że sprzedawca czy kelner potraktuje nas życzliwie!

Wiem, wiem, Drodzy Czytelnicy, wiem, że Pani tego nie robi, a Pan tego nie cierpi! Że dla wielu z nas irytująca jest fryzurka z grzyweczką albo taksóweczka wysyłana na adresik, denerwujące są bileciki do kontroli czy dowodzik poproszę. Mnie samą zaskakuje, gdy pan optyk mówi do mnie, że mam słabsze lewe oczko, a pani dentystka, że wyleczy mi chory ząbek. Bo oczko i ząbek mają dzieci i to do nich zwykle mówimy czułymi zdrobnieniami. Zdrobnienia użyte w sytuacji, gdy jesteśmy na pan i pani są nieuprawnionym wkraczaniem w sferę prywatną. Lekarz, który pyta młoda kobietę, czy bada piersiątka (autentyczne!), przekracza granicę stosowności, nie jest grzeczny, tylko - mówiąc bardzo delikatnie – niegrzeczny!

Nadmiar zdrobnień w komunikacji publicznej jest manierą trudną do zaakceptowania. Najbardziej irytujące są, oczywiście, pieniążki. Ta forma słowotwórcza jest bowiem stosowna tylko wtedy, gdy mówimy do dziecka, że „nie mamy pieniążków na lizaczka”. Pieniążki nie powinny się pojawić w żadnej wypowiedzi oficjalnej, o pieniążkach nie może mówić ani urzędnik, ani dziennikarz, ani nikt, kto się nie wypowiada prywatnie.

Warto też pamiętać, że emocjonalność zdrobnień umożliwia wyrażanie innych uczyć niż życzliwość czy czułość. Zdrobnienia mogą też być „zjadliwe”, sygnalizować niechęć, zazdrość, zawiść: „I co, sąsiedzie, taki drogi samochodzik, leksusik, a już się popsuł, haha!”. Są to jednak sytuacje znacznie rzadsze.

Język polski jest emocjonalny, jest po prostu czuły, zdrabniajmy więc do woli, tylko nie przekraczamy granic stosowności.
Ewa Kołodziejek