Napisał do mnie pan Sebastian z prośbą o pomoc: „Czy mogłaby mi Pani wytłumaczyć, jak zapiszemy nazwę mieszkańca miejscowości Wąpiersk: Wąpierszczanin? Wąpierczanin? Wąpierzanin? A może jeszcze inaczej?” – pyta bezradnie. Od razu odpowiem, że poprawna jest tylko forma wąpierszczanin pisana małą literą.
Żeby lepiej zobrazować to, jak od nazwy Wąpiersk została utworzona nazwa mieszkańca, przywołajmy Gdańsk i gdańszczanina. Dlaczego akurat Gdańsk nam się tu przyda? Dlatego, że ta nazwa jest nam znana, a ponadto jest zakończona na -sk, jak Wąpiersk. W nazwach mieszkańców obu miast zachodzi więc taka sama wymiana głosek w temacie: głoska s wymienia się na głoskę sz, a głoska k na głoskę cz.
Takie wymiany można zaobserwować w wielu wyrazach, na przykład wymiana s: sz zachodzi w wyrazach kosa: koszenie, czesać: czeszą, a z wymianą k: cz mamy do czynienia w wyrazach ręka: rączka, człowiek: człowiecze. W nazwach wąpierszczanin, gdańszczanin zachodzą obie oboczności głoskowe, dlatego są to jedyne poprawne nazwy mieszkańca tych miast. Jasne jest też, dlaczego pozostałe podane przez pana Sebastiana nazwy są nieoprawne. W formie wąpierczanin zabrakło głoski sz, a forma wąpierzanin byłaby nieuprawnionym skróceniem tematu (odrzuceniem głosek s i k).
Wiem, to nie jest łatwe, ale wąpierszczanie mogą się pocieszyć tym, że choć muszą opanować trudne zbitki głosek, to nazwy mieszkańców ich miejscowości nie są podobne do żadnego wyrazu pospolitego. A co mają powiedzieć mieszkańcy miejscowości Wda, wsi kociewskiej w województwie pomorskim, leżącej nad rzeką Wdą? Mieszkaniec tej wsi to wdzianin, a mieszkanka – wdzianka. Podobny kłopot mają mieszkańcy Koła: kolanin i kolanka. Nie lubimy, gdy jakaś nazwa „się kojarzy”, więc często po prostu takich nazw nie używamy.
Nie oznacza to, rzecz jasna, że nie można ich utworzyć. Zasada jest prosta: do nazwy miejscowości dodajemy cząstki –anin i –anka i pilnujemy, by zaszły w nich właściwe wymiany głosek. Mieszkańcy miejscowości Szarwark to szarwarczanin i szarwarczanka (wymiana głosek k:cz), mieszkańcy Nowogardu to nowogardzianin i nowogardzianka (wymiana d:dzi), mieszkańcy Jaworska to jaworszczanin i jaworszczanka (oboczności s:sz i k:cz). Jeśli nazwa składa się z rzeczownika i poprzedzającego go przymiotnika, to nazwę mieszkańca tworzą oba człony: Nowy Staw – nowostawianin i nowostawianka, Jelenia Góra – jeleniogórzanin i jeleniogórzanka (tu oboczność r:rz).
Czasami możemy utworzyć dwie oboczne formy: od nazwy miejscowości i od wywodzącego się od niej przymiotnika. Mieszkańcy Szczecinka to szczecinczanie (wymiana głosek k:cz, a ponadto zanik ruchomego e) albo szczecinecczanie, utworzona od przymiotnika szczecinecki. Mnie się szczecinczanie podobają bardziej.
Ewa Kołodziejek