Do naszej uniwersyteckiej poradni językowej przyszedł ciekawy e-mail od pani Wioletty: „Uprzejmie proszę o przedstawienie Państwa stanowiska w związku z używaniem słów: kuriozalny, absurdalny, niezborny. Czy słowa te są nacechowane pejoratywnie? Czy używając ich, można kogoś obrazić, poniżyć? Czy istnieją jakiekolwiek przesłanki zakazujące posługiwania się takim słownictwem w pismach procesowych, urzędowych?”.
Owe trzy przymiotniki mają charakter wartościujący. Przymiotnik kuriozalny, pochodzący od łacińskiego rzeczownika curiosum ‘rzecz ciekawa’, jest w słownikach objaśniany jako ‘niezwykły, osobliwy, dziwaczny’. Słowa niezwykły używamy wtedy, gdy chcemy powiedzieć, że coś się różni, zazwyczaj korzystnie, od tego, z czym się na co dzień spotykamy, albo oznacza się większą siłą: Miała niezwykłą urodę, To było niezwykłe przeżycie. Przymiotnikiem osobliwy określimy to, co zwraca uwagę, co jest szczególne, wyjątkowe, nadzwyczajne, zadziwiające, ale też dziwne. A dziwne to i niezwykłe, i niezrozumiałe: dziwny zbieg okoliczności, dziwny charakter. Dziwny jest więc słowem, którego używamy, gdy chcemy zaznaczyć swój dystans do tego, o czym mówimy. Natomiast słowo dziwaczny zawiera ocenę sytuacji. Dziwaczne jest to, co oceniamy jako dziwne i niezwykłe w sposób, który wydaje się nam nieuzasadniony. Zatem słowa kuriozalny używamy wtedy, gdy chcemy wyrazić swoją dezaprobatę dla czegoś, co nas zaskakuje, co dziwi, do czego mamy stosunek negatywny: kuriozalne ceny, kuriozalny pomysł.
Jeszcze mocniejszą ocenę zawiera w sobie przymiotnik absurdalny wywodzący się od rzeczownika absurd ‘niedorzeczność, nonsens’. Absurdalny to taki, który w naszym odczuciu jest pozbawiony sensu, jest sprzeczny z obowiązującą normą i ze zdrowym rozsądkiem. Oceniający charakter ma też przymiotnik niezborny ‘niełączący się w harmonijną całość, niespójny, nielogiczny’. Można nim określić czyjś sposób poruszania się, zwłaszcza w chorobie, można też odnieść je do sposobu mówienia: niezborne ruchy, niezborna wypowiedź, niezborny wykład.
Czy słowa te – pyta pani Wioletta – mogą kogoś obrazić i poniżyć? Mogą! Nikt nie chciałby usłyszeć, że jakieś jego przedsięwzięcie (pomysł, dzieło, wypowiedź) jest kuriozalne, absurdalne i niezborne. Takich słów użyjemy tylko wtedy, gdy chcemy coś skrytykować, ośmieszyć, kogoś dotknąć, komuś dopiec. Można bowiem każdą myśl, każdą opinię wyrazić niewartościująco, szanując godność drugiego człowieka. Zamiast kuriozalny można użyć słowa niezwykły, zamiast absurdalny – zaskakujący, zamiast niezborny – skomplikowany.
Czy wyrazy nacechowane mogą się pojawiać w pismach procesowych i urzędowych? – pyta nasza korespondentka. To wszystko zależy od typu pisma. Teksty urzędowe muszą się charakteryzować obiektywizmem i nieemocjonalnością, więc nie powinno w nich być słów wartościujących. Jeśli natomiast pismo pisze osoba poszkodowana, to ma prawo do wyrażania ekspresji. Trzeba bowiem pamiętać, że słowa wartościujące nie tylko określają cechy ocenianych sytuacji, lecz także mówią sporo o nas samych. Zawsze więc warto doceniać ich moc. ©℗
Ewa Kołodziejek
