O pisownię tytułowego wyrażenia pyta pani Arleta: „W swojej pracy tłumacza szukam odpowiedzi na wątpliwości przede wszystkim w słownikach, dlatego kupiłam w tym roku najnowszą wersję „Wielkiego słownika ortograficznego” i „Wielkiego słownika języka polskiego”. Wczoraj szukałam hasła raz dwa w znaczeniu ‘szybko’ i znalazłam je w słowniku języka polskiego. Jednak koleżanka zakwestionowała poprawność mojego zapisu, powołując się na wielki słownik ortograficzny, w którym podano pisownię raz-dwa. Czy to oznacza, że zmieniły się zasady pisowni? Czy zmiany wprowadzone w nowym słowniku są gdzieś zebrane?”.
Zanim zanalizuję tytułowe wyrażenia, chciałabym poświęcić chwilę zaktualizowanemu wydaniu „Wielkiego słownika ortograficznego z zasadami pisowni i interpunkcji” PWN pod red. Edwarda Polańskiego z 2016 roku. Jest to ten sam wielki słownik ortograficzny, z którym po raz pierwszy zetknęliśmy się w 2003 roku, jednak w stosunku do pierwszego wydania zawiera sporo zmian. Autorzy dodali blisko 3000 nowych haseł, rozbudowali wiele artykułów odnoszących się do zasad pisowni i wzbogacili je o nowe przykłady. Niektóre hasła uaktualnili albo sprecyzowali, dostosowując je do nowych realiów. Więc choć reguły pisowni wciąż są takie same, to w szczegółach mogły się pozmieniać. Nie ma oddzielnej publikacji tych zmian, po prostu należałoby się zaopatrzyć w najnowszy słownik ortograficzny i korzystać tylko z niego.
Jednak jeśli chodzi o tytułowe wyrażenia, to ich pisownia się nie zmieniła. W słowniku zamieszczono dwa hasła w różnej pisowni: raz-dwa w znaczeniu "szybko" i raz, dwa jako określenie tempa. Wyrażenia raz-dwa używamy wtedy, kiedy chcemy, by ktoś zrobił coś bardzo szybko: Jasiu, skocz do sklepu po sól, tylko raz-dwa, bo obiad gotuję! Albo wtedy, gdy mówimy, że ktoś coś szybko zrobił: Gdy przyszli niespodziewani goście, Anna raz-dwa nakryła do stołu. Jeśli natomiast określamy tempo jakiejś czynności, to mówimy raz, dwa, np. Dziewczęta, ćwiczymy: raz, dwa, raz, dwa!
W języku mówionym między tymi wyrażeniami nie ma właściwie różnicy, może jedynie w innym tempie je wypowiadamy. Jeśli jednak zanalizujemy hasło raz, dwa w różnych słownikach języka polskiego, to okaże się, że ich autorzy dość swobodnie traktują sposób zapisu. W „Innym słowniku języka polskiego” pod red. Mirosława Bańki oba warianty pisowni ilustrują znaczenie "szybko": Ojciec raz-dwa poradził sobie z ogniem, Leć raz, dwa – potem porozmawiamy. Natomiast autorzy „Uniwersalnego słownika języka polskiego" pod red. Stanisława Dubisza wręcz opuszczają wszystkie znaki i w znaczeniu "szybko" podają zapis raz dwa: Raz dwa przygotuj śniadanie. To do tego słownika zajrzała nasza korespondentka.
Na szczęście zasady pisowni nie odnoszą się do takich szczegółów, więc można zastosować wszystkie warianty: z przecinkiem, z łącznikiem i bez żadnego znaku. Mnie wariant pisowni bez znaków odpowiada najmniej, wszak równorzędne składniki każdej konstrukcji oddziela się przecinkami. Radziłabym więc różnicować pisownię tak, jak w najnowszym słowniku ortograficznym: raz-dwa w znaczeniu "szybko" i raz, dwa w określeniu tempa. Jeśli zamiast łącznika zastosujemy przecinek, to także nie popełnimy ortograficznego błędu.
Ewa Kołodziejek
