Tytułowe pytanie o formę przyimka stawianego przed wyrazami dotyczy nie tyle problemu gramatycznego, ile kwestii wymowy. Wydłużone formy przyimków mają związek z ewolucją języków słowiańskich, są zjawiskiem uwarunkowanym historycznie. Jednak współcześnie przyimków tych używamy przede wszystkim po to, aby łatwiej było wymówić trudne zbitki spółgłosek. Przyimki zakończone na spółgłoskę, takie jak: z, w, pod, od, przed, przez, bez, nad, spod, mogą w pewnych okolicznościach przybierać postać rozszerzoną o samogłoskę e: ze smakiem, we dwoje, pode mną, ode mnie, przede wszystkim, przeze mnie, beze mnie, nade wszystko, spode łba.
W wątpliwości związane z dłuższą formą dotyczą tylko przyimków z i w. Jeśli przyimek z łączy się z wyrazami rozpoczynającymi się grupą spółgłosek, z których pierwszą jest z, s, sz, ź lub ś, to łatwiej jest go wymówić w postaci wydłużonej: ze złości, ze strachu, ze żwirem, ze śledziem, ze Szczecina. Przyimka ze użyjemy też, gdy wyraz rozpoczyna się grupą wz-, ws-, np. ze wzruszenia, ze wstydu. Zatem odpowiedź na tytułowe pytanie jest oczywista: przed nazwą Słupsk stawiamy przyimek ze, ponieważ Słupsk rozpoczyna się zbitką głosek sł-, a przyimek z wymawiany jest w tym sąsiedztwie bezdźwięcznie.
Inne pytanie zadała nam korespondentka poradni językowej US. „Jakiej formy przyimka (z czy ze) należy używać przed skrótowcem SPE oznaczającym ‘specjalne potrzeby edukacyjne’, który przez profesjonalistów wymawiany jest głoskowo, jak [spe]”? W połączeniu przyimka z ze skrótowcem SPE działa ta sama zasada co w połączeniu ze słowem Słupsk, więc poradziliśmy korespondentce stosowanie w tym wyrażeniu wydłużonej formy przyimka: ze SPE.
Podobne zasady dotyczą przyimka w. Jeśli wyraz zaczyna się zbitką spółgłosek, z których pierwszą jest w lub f, to stawiamy przed nim przyimek we: we Wrocławiu, we Wronkach, we Włoszech, we Francji, we Fromborku. Ale nie we Warszawie! Nazwa Warszawa nie rozpoczyna się trudną do wymówienia grupą głosek, więc wydłużanie przyimka nie jest tu uzasadnione. Być może jest to forma regionalna, a w polszczyźnie regionalnej dłuższe przyimki stosowane są częściej. Jednak ani gwarowe we Warszawie, ani we wodzie ze sokiem nie jest aprobowane w języku ogólnym.
Czasami dłuższych i krótszych przyimków używamy wymiennie: we trzech lub w trzech, we środę lub w środę, we mgle lub w mgle. Nie ma jakiejś uniwersalnej reguły dotyczącej ich użycia, są natomiast opisane wyżej reguły szczegółowe. Ważne jest też, by wyrazy wymawiać poprawnie, bo w starannej wymowie dylemat: z Słupska czy ze Słupska chybaby się nie pojawił.
Ewa Kołodziejek
